Test trong Dịch vụ y khoaNhằm phục vụ sức khỏe của mọi người, mọi giới, Y học, và Kỹ thuật Y khoa ngày nay đòi hỏi người thầy thuốc không những chỉ thăm khám trong phòng mạch hay cạnh giường bệnh mà còn phải dùng một số xét nghiệm bổ sung – gọi ngắn gọn là “test”.Một số test thường được dùng khi phục vụ bà con mình sẽ được bàn đến sau đây, cùng với các lý do phải dùng, tiêu chuẩn cần dùng, và giá trị chung của các test khi được dùng.Vì việc chuyển ngữ Anh-Việt chưa có sự đồng thuận trong lẫn ngoài nước, một số thuật ngữ sẽ được đính kèm để tiện cho người đọc.
Đang xem: Định nghĩa của workup là gì trong tiếng việt? work up là gì
Các test trong y khoa gồm 4 loại chính như sau:Test Sinh Hóa (Pathology)Test Vật lý-Chụp hình (Imaging)Test Nội soi (Endoscopy)Test Trực kiểm (Exploration) bằng phẫu thuật.
Bốn loại test này có một vài trò đáng kể trong việc chẩn đoán cùng theo rõi bệnh. Thật vậy, việc chẩn đoán cùng theo rõi bệnh cần 4 yếu tố quan trọng:các triệu chứng chủ quan do người bệnh cho thầy thuốc biết,bệnh sử của người bệnh và diễn tiến trước sau của bệnh,các chỉ dấu trên người bệnh, vàcác loại test vừa nêu trên, mà giới chuyên về y gọi là “work-up”.
Từ “work-up” này đã là một phần trong công thức để nhớ SHOW, tức là Subjective symptoms, History, Objective findings, Workup < https://ahdictionary.com/word/search.html?q=workups >.
Workup với test tuy cần, nhưng quyết định nên hay không nên làm test cũng là vấn đề đầu tiên trước khi làm test.Vấn đề kế tiếp là phải làm thế nào để tránh làm quá nhiều hoặc quá ít test.Và sau khi đã có báo cáo kết quả của các test, cũng còn cần làm thế nào để tránh đánh giá quá cao hoặc quá thấp các kết quả các test. Việc đánh giá kết quả quá cao sẽ gây thêm lo âu cho người bệnh và thân nhân họ; trái lại, việc giải đoán quá thấp các kết quả của test có thề là nguyên nhân của sự lơ là và sơ sót về chẩn đoán, điều trị cùng theo dỏi bệnh tình.
Trong nghiệp vụ chẩn đoán, điều trị cùng theo dỏi bệnh tình, người cung cấp dịch vụ y tế cho bệnh nhân thường cân nhắc xem xét một số điểm như sau.Trước tiên họ thường hỏi tại sao cần làm Test này hay Test nọ. Hỏi tại sao cần là vì việc làm Test, dù test đơn giản đến đâu, cũng gây ít nhiều phiền toái, ưu tư, tổn phí về thời gian, công sức, tài chánh cho người bệnh lẫn cho cộng đồng.
Cũng vì vậy, Test cần có những mục tiêu rõ ràng như:1. để xác nhận hoặc phủ nhận một bệnh, và tìm phương hướng chữa trị bệnh;2. để liên tục theo dõi một bệnh hoặc biến chuyển của bệnh khi điều trị;3. để tiên lượng một bệnh;4. để sàng lọc những người có bệnh hoặc có nguy cơ mắc bệnh;5. để đáp ứng yêu cầu của pháp y, bảo hiểm, và yêu cầu chính đáng của người bệnh;6. để có thể làm cho người bệnh yên tâm hơn khi họ hiểu rõ bệnh tình và chuyển biến thuận lợi.
Không có mục tiêu rõ ràng như trên thì không thể biết Test gì sẽ làm, và Test đó có thực sự đạt mục tiêu một cách chính xác không.
Xem thêm: Thánh Nerf Là Gì ? Tìm Hiểu Thánh Nerf Nghĩa Là Gì Trong Lmht
Căn cứ vào mục tiêu khi làm Test, những người cần được làm Test thường gồm ba nhóm chính:1. Những người cócó triệu chứng chủ quan,có bệnh sử đáng kể,có dấu hiệu khách quan khá đặc thù cho một bệnh.Ví dụ:người than đau thắt ngực cần được làm Tâm Điện Đồ (ECG);người bị nôn mửa và “biệt kinh kỳ” cần test Thử thai.2. Những người tuycó triệu chứng chủ quan,có bệnh sử đáng ngại,nhưng dấu hiệu khách quan không đặc thù cho một bệnh nào.Ví dụ: bệnh nhân thường cảm thấy mệt sẽ cần làm FBC (Đếm máu tổng quát);3. Những người mặc dùkhông triệu chứng chủ quan,không bệnh sử đáng ngờ,không dấu hiệu khách quan;nhưng cần phát hiện bệnh trước khi bệnh biểu hiện.Ví dụ thử Cholesterol, Glucose, Mammogram cho phụ nữ trên 50 tuổi.Chọn đúng đối tượng sẽ giúp việc chẩn đoán, xử lý và tiên lượng bệnh hữu hiệu hơn và lại ít phí tổn hơn.
Chưa hết, thầy thuốc cũng như người bệnh cần lưu ý đến Tiêu chuẩn để chọn Test.Ưu tiên số một, khi chọn test, là:chọn test có giá trị thực tiễn tức là đáp ứng đúng mục đích của test,chọn test dễ thực hiện được trong hoàn cảnh hiện tại hơn là chọn những test chỉ có giá trị lý thuyết và kinh điển,chọn test nào ít làm mất thời gian, công sức, ít gây phí tổn tài chính cho bệnh nhân hoặc cộng đồng.Một test vừa đắt tiền lại không đem lại thay đổi nào về chữa trị và tiên lượng bệnh, cần được dè dặt hơn khi chọn lựa.Ví dụ:Làm CT scan mọi cơ quan trong cơ thể là điều cần cân nhắc kỹ trước khi làm.“Thử đủ thứ” theo yêu cầu của một số bệnh nhân sẽ là điều không thực tế và không thể thực hiện được.
Kế tiếp, Test còn cần:chính xác để đo lường và xác nhận đúng cái muốn làm, vàđược làm bởi những Cơ quan xét nghiệm có đạt kiểm tra kỹ thuật.Tức là cần tránh chuyện “đau Nam thử Test Bắc”.Ví dụ: Việc thử Cholesterol cho một cháu bé dưới 10 tuổi, khi thực hiện trong khi đi dạo chơi trong một Shopping Mall, hiển nhiên là một chuyện “phi thường” – bất thường vì không thích đáng cho đối tượng (cháu bé) và tình huống (đang rong chơi).
Test cũngcần đúng chỉ định khi chọn.cần là loại test thật an toàn khi làmVí dụ:Loại test không xâm lấn (non-invasive test) – như Siêu âm – đáng được dành ưu tiên hơn X-quang cho một phụ nữ có thai.Làm một test gọi là sinh thiết trên da dù với vết cắt rất nhỏ vẫn là làm một test có xâm lấn (invasive test) vào cơ thể người bệnh.Một test rạch nhẹ da để tìm dị ứng cũng là một test có thể gây phản ứng đột ngột nguy hiểm đến tính mạng người bệnh.
Sau cùng, một điều cuối đáng lưu ý khi chọn test là: test dù thuộc định tính hay định lượng đều có thể nhạy (Sensitive) nhưng lại kém chuyên (Specific).Test quá nhạy dễ nhận lầm một người có bệnh trong lúc người ấy thật sự không mắc bệnh (“bắt lầm” = false positive = “dương giả” = không mà nói có).Ví dụ:Một cái Test thử thai quá nhạy có thể làm cho một phụ nữ đang mong con thêm mừng hụt (hoặc một người nữ đang sợ vướng thai lại thêm lo sợ lầm) vì tưởng mình có bầu trong lúc chưa thật sự có thai.
Ngược lại, một cái test quá chuyên có thể không nhận ra một người đang ở một giai đoạn đáng kể nào đó của bệnh, và lại cho rằng người ấy không mắc bệnh (“tha lỡ” = false negative = “âm giả” = có mà nói không).Ví dụ:Một cái test thử thai quá chuyên có thể làm cho một người nữ đang mong con thêm thất vọng lầm (hoặc một người nữ sợ vướng thai nay thêm mừng hụt) vì tưởng mình không có bầu trong lúc người này đã thật sư có thai – bởi vì test quá chuyên nên độ chuyên nhiều hơn độ nhạy.Trên thực tế lâm sàng, để xác nhận (rule in) một bệnh, người thầy thuốc thường chọn một test có độ nhạy cao vì muốn “thà bắt lầm hơn tha lỡ”. Ngược lại, khi muốn phủ nhận (rule out – exclude) một bệnh, test có độ chuyên cao thường được thầy thuốc chọn hơn.Như vậy, việc chọn test hoàn toàn tùy thuộc bệnh tình, hoàn cảnh, môi sinh, kiến thức, kỹ năng, và sự phán đoán của người thầy thuốc. Và, tất nhiên không thể test “đủ thứ” như một số bệnh nhân đòi hỏi.
Xem thêm: Tìm Hiểu Về Swagger Là Gì ? Bạn Hiểu Gì Về Công Cụ Viết Document Cho Api?
Tóm lại cho dễ nhớ:Các Test trong Y khoa rất CẦN; vì là một trong “tứ trụ” – bốn vế của công thức “SHOW”: Subjective symptoms, History, Objective findings, Workup.Tuy Test cần nhưng chưa ĐỦ; vì test còn phải đạt các tiêu chuẩn “PASS” (Practical, Practicable, Accurate, Safe, Sensitive và Specitific).