Khoảng hai mươi năm trước, người ta thường nhắc đến bền vững; mọi thứ phải sao cho bền vững. Năm ngoái, ta thường nghe Cách mạng 4.0 và Internet of things (Vạn vật kết nối Internet). Năm nay chúng ta cũng có nhiều từ khóa mới: sáng tạo, đổi mới, và khởi nghiệp… Thói quen sử dụng những ngôn từ có tính thời thượng dĩ nhiên là mốt thôi chứ chúng chẳng có tác động gì đến ý nghĩa sâu xa của từ ngữ, thậm chí thuần túy là cơ hội cho một vài người nào đó làm kinh doanh.
Đang xem: Thời thượng là gì, nghĩa của từ thời thượng, thời thượng nghĩa là gì
Với đổi mới và sáng tạo cũng vậy. Chẳng phải đến bây giờ chúng ta mới đổi mới và sáng tạo, loài người vốn không ngừng đổi mới và sáng tạo một cách ngoạn mục từ hàng triệu năm nay đấy thôi.Thế mà gần đây ở các đại học, cả công và tư, người ta tạo ra nhiều chương trình học mới: trước đây là những chương trình thạc sĩ về quản lý và tiếp thị, ngày nay lại đang nở rộ thạc sĩ về đổi mới và sáng tạo trong quản lý. Chúng ta thừa hiểu những phẩm chất của một người lãnh đạo tốt không phải là những thứ có thể học được ở trường lớp; đó là năng lực và sự chính trực trong nhân cách và hành xử, ở mức độ khiến những người mà bạn quản lý hoặc lãnh đạo nể phục và kính trọng. Điều ấy có được vì sự công tâm, phẩm chất đạo đức và tri thức, tính nhân văn và tinh thần cống hiến của bạn cho sự nghiệp mà bạn đang phụng sự, chứ không phải bởi bạn đã từng tham gia khóa học thạc sĩ về quản lý, lãnh đạo, sáng tạo và đổi mới nào đó. Trước đây, Chủ tịch Hồ Chí Minh hay đại tướng Võ Nguyên Giáp đâu cần phải tham gia những khóa học kiểu như vậy. Nhưng ngày nay, khoa học chính trị cũng không tránh khỏi chạy theo xu hướng thời thượng, với một số tài liệu1 mới xuất bản gần đây như Hồ Chí Minh: sáng tạo, đổi mới do Bùi Đình Phong hoặc Tư tưởng Hồ Chí Minh về “lãnh đạo thông minh” do Nguyễn Hữu Đông xuất bản.Tôi lướt trên mạng để xem người ta dạy gì trong những khóa học về sáng tạo và đổi mới. Đây là một ví dụ, được lựa chọn ngẫu nhiên, mà bạn có thể đọc được: Chúng tôi đã học nhiều kỹ năng sáng tạo qua những bài tập thú vị. Tôi đặc biệt thích hai bài tập. Với bài thứ nhất, hai người chơi bị buộc chặt tay bằng một sợi dây thừng. Nhiệm vụ của hai người chơi là tháo dây thừng ra. Đó là nhiệm vụ rất khó cho đến khi bạn tìm ra lời giải. Bài tập này ép người chơi đối diện trực tiếp với những nút thắt trong suy nghĩ của mình và làm rõ tầm quan trọng của việc đặt câu hỏi. Bài tập thứ hai là xếp một toà tháp, càng cao càng tốt, sử dụng những thanh mì spaghetti và một cuộn băng dính. Điều kiện của bài tập là phải gắn một miếng kẹo dẻo trên đỉnh tháp. Chỉ hơn một nửa đội chơi có thể giữ tháp trụ vững. Bài tập này đem lại cho tôi một nguyên lý ưa thích, đó là “Làm thí nghiệm cuối cùng trước”.
Xem thêm: Vận Tải Đường Bộ (Road Transport Là Gì ? Định Nghĩa, Ví Dụ, Giải Thích
Bỏ qua chi phí của những thanh mì spaghetti và chiếc kẹo dẻo (chúng có thể được tái sử dụng nhiều lần), tôi ước tính quý bà chạy khóa học ba ngày này có thể kiếm hàng chục nghìn đô la mỗi tháng. Đây là số tiền gấp đến năm mươi lần lương những đồng nghiệp trẻ của tôi, những người có bằng tiến sĩ về vật lý thiên văn. Thật đáng sợ khi nghĩ rằng kỹ năng của những lãnh đạo tương lai sẽ là gắn một chiếc kẹo dẻo trên đỉnh một cái tháp mì spaghetti.Chúng ta có thể không quá băn khoăn về chuyện này, nhưng đó là những dấu hiệu đi ngược lại xu thế văn minh tiến bộ. Sáng tạo, đổi mới và lãnh đạo là những thuộc tính cao quý của phẩm chất con người. Tuy nhiên, cách mà chúng ta đang làm hiện nay khiến cho chúng trở nên sáo rỗng. Và nhiều người lợi dụng những điều này để kiếm tiền hoặc thăng tiến. Không những sự yếu kém đang tràn ngập mọi nơi mà năng lực cũng không được tôn trọng, hơn nữa nó còn đang được thay thế bởi ảo vọng có thể trở nên thành công và giàu có một cách dễ dãi.Mẹ tôi thường nói rằng, quá giàu để có thể trung thực. Bà ấy nói thật đúng. Làm thế nào để trở nên giàu? Mua một sản phẩm hôm nay với giá một trăm đô la và hôm sau bán lại với giá một trăm năm mươi đô. Dĩ nhiên, năm mươi đô bạn cho vào túi chỉ đơn giản là đã được lấy từ đâu đó phải không? Bạn đã không làm gì, không tạo nên giá trị gì mới cho sản phẩm bạn bán và tiền thì bảo toàn. Ai đó đã bị móc túi trong cuộc chơi này. Một nhân viên ngân hàng làm gì cho ngân hàng của mình khi anh ta chuyển hàng triệu đô la từ một thiên đường tài chính này tới một thiên đường tài chính khác với một vài cái nhấn chuột? Cách đây gần hai thế kỷ, những người như Proudhon và Marx đã coi những hiện tượng như vậy như là nguồn gốc dẫn tới bất công xã hội; đồng thời những người khác như Engels lên án về điều kiện làm việc của giai cấp công nhân. Tôi sợ rằng chúng ta đã quên những điều này. Chúng ta đề cao tiền bạc hơn tri thức và năng lực, trên cả đạo đức và liêm chính, trên sự chăm chỉ và chuyên nghiệp. Chúng ta đề cao việc kiếm tiền trên tất cả.
Xem thêm: Quyền Sử Dụng Đối Với Chỉ Dẫn Địa Lý Là Gì, Chỉ Dẫn Địa Lý
Gần đây Ngân hàng Thế giới và Chính phủ Việt Nam đã công bố một báo cáo2 Hướng tới Thịnh vượng, Sáng tạo, Công bằng và Dân chủ. Đọc phần Những thông điệp chính của báo cáo cho ta thấy thách thức lớn lao mà đất nước đang phải đối mặt “Tốc độ đó sẽ giúp Việt Nam có cơ hội trở thành nước có thu nhập trung bình cao vào năm 2035 như Malaysia hiện nay và Hàn Quốc vào giữa thập niên đầu của thế kỷ 21. Song mục tiêu này là hết sức tham vọng vì nó vượt xa mức tăng trưởng trước đây của Việt Nam và chỉ có rất ít quốc gia trên thế giới đạt được.” Tôi không muốn liệt kê hết những đề xuất của báo cáo nhưng sẽ đề cập đến một vài trong số chúng để minh họa đòi hỏi thay đổi phong cách để có thể thành công. Sau khi phát biểu rằng “Cải cách hệ thống chính trị và thể chế phải song hành với quá trình phát triển ở Việt Nam.”, báo cáo tiếp tục với phát biểu rằng “Năng suất trì trệ hiện nay và môi trường yếu kém cho phát triển khu vực tư nhân là do nhà nước còn thiếu hiệu quả, cụ thể khả năng đặt và đạt mục tiêu.” Báo cáo chỉ ra “thiếu rõ ràng trong phân cấp, phân công quyền hạn và trách nhiệm giữa các cơ quan Trung ương với nhau và giữa Trung ương với địa phương, do vậy tạo nên tính trì trệ và thiếu hiệu quả trong hoạch định và thực thi chính sách. Sự cát cứ, manh mún quyền lực theo chiều ngang và chiều dọc dẫn đến chồng chéo nhiệm vụ và gây mâu thuẫn giữa các quy định và quyết định. <...>Việc quản lý công chức không dựa trên năng lực làm trầm trọng thêm các tác động bất lợi của tình trạng thương mại hóa và cát cứ, manh mún của nhà nước đối với chất lượng hành chính công ở Việt Nam.”.
