Đâu là những thiên kiến nhận thức (cognitive bias) mà bạn thường hay mắc phải dẫn đến những sai lầm trong tư duy và đưa ra quyết định?
Thiên kiến xác nhận vô cùng phổ biếnVí dụ, bạn tin rằng người thuận tay trái sáng tạo hơn người thuận tay phải. Mỗi lần gặp ai đó vừa thuận tay trái vừa sáng tạo, bạn sẽ cho rằng đây là bằng chứng chứng minh quan điểm của mình là đúng và bỏ qua những yếu tố khác.
Tóm lại là, chuyện gì đang xảy ra?
Câu trả lời sẽ được gửi đến Email của bạn vào sáng Thứ Ba hàng tuần. Bổ Não và Miễn Phí, tại sao không?
2. Optimism bias: Khuynh hướng lạc quan
Optimism bias là xu hướng lạc quan quá mức, đánh giá thấp khả năng xảy ra các kết quả không mong muốn và đánh giá cao khả năng những điều thuận lợi đến với mình. Khuynh hướng lạc quan có thể khiến bạn lờ đi những yếu tố rủi ro, dẫn đến những quyết định sai lầm.
Lạc quan quá mức khiến bạn lơ đi yếu tố rủi roVí dụ, bạn cho rằng bản thân không cần một khoảng tiền khẩn cấp và thường xuyên tiêu dùng vô độ, đến khi rủi ro ập đến khiến bạn trở tay không kịp.
3. Pessimism bias: Khuynh hướng tiêu cực
Pessimism bias là xu hướng đánh giá cao khả năng những điều tiêu cực xảy đến với mình. Khuynh hướng này có thể ngăn cản bạn thử thách những điều mới, lo lắng nhiều hơn và cảm thấy tồi tệ về những sự kiện đã qua.
Quá tiêu cực khiến tâm lý ảnh hưởng trước khi làm gì đóVí dụ, bạn sắp có một cuộc phỏng vấn xin việc. Mặc dù bạn đủ tiêu chuẩn cho công việc đó và đã từng thực hiện nhiều cuộc phỏng vấn trước đây, nhưng việc rơi vào khuynh hướng tiêu cực khiến bạn thấy tự ti. Kết quả buổi phỏng vấn cũng có thể bị ảnh hưởng.
4. Logical fallacy: Ngụy biện trong lập luận
Ngụy biện là lập luận sai về mặt logic. Nói cách khác, ngụy biện là vi phạm các quy tắc trong lập luận để giành phần lợi trong tranh luận, trong đối thoại, từ đó có thể biến sai thành đúng, biến đúng thành sai.
Nguyên nhân khiến ta mắc lỗi ngụy biện thường do tâm lý háo thắng, do thói quen nói chuyện thông thường, hoặc do nhiễm cách lý luận của báo chí.
Trong cuộc sống chúng ta rất thường gặp lỗi ngụy biệnVí dụ, công kích cá nhân là một kiểu nguỵ biện thường thấy trong tranh luận. Thay vì tập trung vào chủ đề chính, bạn bắt đầu quay sang công kích đối phương nhằm làm giảm uy tín của họ. Những kiểu câu thường gặp cho kiểu ngụy biện này là “Có làm được chưa mà nói?”, “Chưa làm được gì thì nói gì ai?”…
Ngụy biện là lỗi thường gặp trong giao tiếp nhưng lại khó nhận ra. Phát hiện ra ngụy biện giúp bạn nhìn nhận cuộc trò chuyện chính xác hơn và đưa ra những lập luận phù hợp.
5. Empathy gap: Khoảng cách thấu cảm
Khoảng cách thấu cảm xảy ra khi một người trong trạng thái tâm lý này không hiểu một người đang ở trong trạng thái tâm lý khác. Từ đó, họ có xu hướng đưa ra những quyết định thỏa mãn cảm xúc riêng của bản thân.
Khoảng cách thấu cảm khi một người không hiểu cảm xúc người khiaVí dụ, bạn vốn là một người bình tĩnh. Vì vậy khi đối diện với một vấn đề, bạn không hiểu được vì sao người bên cạnh lại có thể hoang mang đến thế và cho rằng người kia đang làm quá mọi thứ.
Xem thêm: Thuốc Mê Là Gì – Thành Phần Chính Của Thuốc Gây Mê
6. Misinformation effect: Hiệu ứng sai lệch thông tin
Hiệu ứng này xảy ra khi trí nhớ về một sự việc bị can thiệp bởi những thông tin sau sự kiện đó. Trong quá trình gợi nhớ (recall), nếu câu hỏi bao gồm một thông tin không chính xác, trí nhớ ban đầu sẽ bị ảnh hưởng và hình thành sự sai lệch.
Đôi khi câu hỏi với thông tin sai lệch sẽ “dắt mũi” trí nhớ bạnVí dụ, bạn chứng kiến một vụ tai nạn xe hơi. Sau đó, bạn được hỏi rằng khi ấy các cửa kính ô tô có bị vỡ không. Thay vì nhớ về hiện trường ban đầu, não bộ của bạn lại liên kết “tai nạn xe hơi” với “cửa kính bị vỡ”, mặc dù thực tế hiện trường không hề như vậy. Câu hỏi “cửa kính vỡ” có khả năng làm lời khai của bạn bị sai lệch.
7. Framing effect: Hiệu ứng đóng khung
Hiệu ứng đóng khung xảy ra khi quyết định của chúng ta bị ảnh hưởng bởi cách thông tin được trình bày. Thông qua cách diễn đạt, những thông tin tương tự nhau có thể trở nên thu hút hơn.
Trình bày thông tin một cách thu hút cũng làm một thủ thuật của MarketingVí dụ, với thông tin là sản phẩm sữa chua A có chứa một lượng chất béo nhất định, nhà sản xuất có 2 cách trình bày như sau:
Sữa chua chứa 20% chất béoSữa chua được giảm 80% chất béo
Mặc dù nội dung là như nhau, chúng ta có xu hướng bị thu hút bởi cách viết thứ hai hơn.
8. Gender bias: Thành kiến về giới
Đây là khuynh hướng đưa ra nhận định dựa trên giới tính, cho rằng giới tính này hơn giới tính kia. Trong xã hội hiện đại (đặc biệt là môi trường công sở), thành kiến về giới thường được thể hiện qua việc thiên vị nam giới.
Dù thời đại bình đẳng nhưng thiên kiến này vẫn còn tồn tạiVí dụ, có nhiều nhận định rằng phụ nữ không phù hợp với những công việc đòi hỏi khả năng lãnh đạo bởi họ dễ bị chi phối bởi cảm xúc.
9. Stereotyping: Khuynh hướng khuôn mẫu
Stereotyping là khuynh hướng ghi nhận thành viên của một nhóm xã hội có những đặc điểm nhất định. Đặc điểm đó có thể là tính cách, sở thích, ngoại hình hoặc khả năng. Những đặc điểm này có thể không cụ thể và thiếu chính xác.
Đây còn được gọi là “vơ đũa cả nắm”Ví dụ, khi nghe về ngôi trường A, bạn cho rằng những học sinh đó thường có gia thế, phải học rất nhiều và rất tự cao dù không có thông tin nào chính xác.
10. Survivorship bias: Thiên lệch kẻ sống sót
Survivorship bias xảy ra khi chúng ta đánh giá về một tình huống nào đó dựa trên sự thành công của một người (hoặc một nhóm người) mà bỏ qua những người còn lại.
“Giai thoại” về Bill Gates và Mark Zuckerberg đã từng khiến nhiều người tin bỏ học đại học là sẽ thành công.Ví dụ, Bill Gates hay Mark Zuckerberg đều bỏ học và thành công. Nhưng bên cạnh họ, có rất nhiều người không lựa chọn con đường đại học và đang gặp nhiều khó khăn. Chỉ một số người thành công với con đường này không có nghĩa rằng ai cũng có thể.
11. Self-serving bias: Thiên kiến vị kỷ
Thiên kiến vị kỷ xảy ra khi một người ghi nhận công sức và nỗ lực của bản thân khi đạt kết quả tốt, và đổ lỗi cho những nhân tố bên ngoài nếu gặp kết quả tồi tệ.
Tại người, tại hoàn cảnh, tại số phậnVí dụ, khi đi học, bạn được điểm 10 và tin rằng bạn đã ôn bài chăm chỉ để đạt được điều đó. Nhưng nếu một bài kiểm tra khác có kết quả không như ý, bạn sẽ cho rằng thầy cô ra đề khó hoặc chấm điểm không công bằng.
Xem thêm: Tối Ưu Công Cụ Chat Trực Tuyến Tawkto, Zendesk Chat Là Gì, Zendesk Chat Trên App Store
12. Halo effect: Hiệu ứng hào quang
Hiệu ứng hào quang còn được xem là nguyên tắc “cái gì đẹp thì cũng tốt”, xảy ra khi bạn có ấn tượng tốt về một người và mặc định rằng các khía cạnh khác của họ cũng tốt.
Nhiệt tình và năng lực không phải lúc nào cũng đi đôi với nhauVí dụ, trong môi trường làm việc, thái độ tích cực và sự nhiệt tình của một người có thể làm lu mờ đi sự thật rằng người đó chưa có nhiều kiến thức và kĩ năng liên quan. Điều này khiến những đồng nghiệp đánh giá cao biểu hiện của người đó hơn năng lực thực tế.